Ορμόνες: Πως επηρεάζουν το δέρμα ανάλογα με την ηλικία

Η ποιότητα του δέρματος, των μαλλιών, το φαινόμενο της γήρανσης καθορίζονται από την ορμονική ισορροπία. Η συσχέτιση της εκκρίσεως των ενδοκρινών αδένων με το γήρας χρονολογείται από την εποχή που άρχισε να διαμορφώνεται η Ενδοκρινολογία σαν κλάδος της Ιατρικής. Ο πόθος του ανθρώπου να βρει το ελιξίριο της νεότητας τροφοδοτήθηκε με νέες ελπίδες από την ανακάλυψη των ορμονών, που είχαν τόσο σημαντικά και θεαματικά αποτελέσματα.
Η συσχέτιση του φαινομένου του γήρατος με την ορμονική έκκριση του οργανισμού δεν ήταν παράλογη. Πρώτον, γιατί η εικόνα που προκύπτει από την έλλειψη ορισμένων ορμονών έχει πολλά στοιχεία, τα οποία είναι χαρακτηριστικά του γήρατος. Δεύτερον, διότι οι διαταραχές που εμφανίζονται αλλάζουν με θεαματικό τρόπο όταν χορηγηθεί η ορμόνη που λείπει. Το σύνολο των αλλαγών συνθέτει την εικόνα της ανανέωσης και σε άλλες περιπτώσεις η ανάκτηση των δυνάμεων από τους πάσχοντες θυμίζει το νεανικό σφρίγος.
Όπως εξηγεί η ενδοκρινολόγος Παρή Ράπτη, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Μιλάνου, οι ορμόνες είναι οι χημικοί αγγελιοφόροι του σώματος, η απουσία των οποίων αντιστοιχεί στην μη-ύπαρξή μας. «Οι ορμόνες παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες, οι οποίοι βρίσκονται σε διάφορα σημεία του σώματος – για παράδειγμα οι ωοθήκες, ο θυρεοειδής αδένας και τα επινεφρίδια», εξηγεί. «Από τους αδένες αυτούς διοχετεύονται στην κυκλοφορία του σώματος για να φτάσουν σε όλα τα όργανα στόχους και τους ιστούς, όπου και εκδηλώνεται η βιολογική τους δράση. Με αυτό τον τρόπο, οι διάφορες ορμόνες που παράγει ο οργανισμός (όπως οι ορμόνες του φύλου, του θυρεοειδούς, η αυξητική ορμόνη κ.λπ.) εμπλέκονται στη σωματική ανάπτυξη, σε ανοσοποιητικές, μεταβολικές και αναπαραγωγικές λειτουργίες, ακόμα και στην λειτουργία του κέντρου πείνας, του στρες και, φυσικά, στον μηχανισμό γήρανσης».
Η γήρανση του δέρματος επέρχεται από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες. Οι εξωγενείς παράγοντες γήρανσης (όπως η υπεριώδης ακτινοβολία του ηλίου, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η κακή διατροφή, το κάπνισμα) προκαλούν βαθιές ρυτίδες και δερματικές βλάβες.
Οι ενδογενείς παράγοντες του οργανισμού είναι πολλαπλοί, κυρίως τα επίπεδα ορμονών στο αίμα (ορμόνες φύλου ανδρογόνα-οιστρογόνα), αλλά και ο χαμηλός σίδηρος, επίπεδα σακχάρου στο αίμα, χρόνιες παθήσεις κ.λπ.
«Η έλλειψη οιστρογόνων και η διαταραχή των επιπέδων των ανδρογόνων επηρεάζουν σημαντικά το δέρμα», τονίζει η Δρ. Ράπτη. «Οι ορμόνες αυτές εισδύουν στους πυρήνες των κυττάρων όπου και διεγείρουν την παραγωγή πρωτεϊνών (πρωτογλυκάνη, κολλαγόνο, ελαστίνη) και επηρεάζουν την περιεκτικότητα νερού και υαλουρονικού οξέος που υπάρχουν σε μεγάλη ποσότητα στο δέρμα».
Ωστόσο τα επίπεδα των ορμονών δεν είναι σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Στις γυναίκες, π.χ., παρουσιάζουν αυξομειώσεις ανάλογα με τη φάση του κατά μήνιου κύκλου και αυτό εξηγεί για μερικές μέρες του μήνα το δέρμα μοιάζει φρέσκο και φωτεινό και άλλες είναι κουρασμένο, μουντό, με έντονη λιπαρότητα ή ξηρότητα.
«Το δέρμα του προσώπου μοιάζει με ένα ανοικτό βιβλίο για τον ειδικό», λέει παραστατικά η Δρ. Ράπτη. «Μετά από λεπτομερή εξέταση του δέρματος, το εκπαιδευμένο μάτι του γιατρού μπορεί να ανακαλύψει αν η γυναίκα είναι έγκυος ή παίρνει αντισυλληπτικά, αν ακολουθεί σωστή διατροφή, αν εκτίθεται στον ήλιο, αν καπνίζει και πολλές άλλες λεπτομέρειες για τον τρόπο ζωή της, ανεξάρτητα από την ηλικία της».
Ποιες αλλαγές λοιπόν, επέρχονται σε κάθε ηλικία στην επιδερμίδα και γιατί; Οι κυριότερες είναι οι εξής:
* Από την 1η έως και την 14η ημέρα του έμμηνου κύκλου το δέρμα εμφανίζεται πιο ξηρό επειδή είναι μειωμένη η παραγωγή του σμήγματος (λίπος). Αντίθετα, από την 14η έως την 28η ημέρα οι σμηγματογόνοι αδένες διευρύνονται και παράγουν περισσότερο σμήγμα. Στα νεαρά κορίτσια αυτό μπορεί να προκαλέσει λιπαρότητα, με επιδείνωση της ακμής που ενδεχομένως έχουν. Στις γυναίκες με πρόβλημα ξηροδερμίας, όμως, η αύξηση στην παραγωγή του σμήγματος βελτιώνει την εμφάνιση του δέρματος.
* Τις 7-8 ημέρες που προηγούνται της εμμήνου ρύσεως, οι γυναίκες μπορεί να εμφανίζουν οίδημα στο πρόσωπο (και στα χέρια και στο υπόλοιπο σώμα). Αυτό οφείλεται σε διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ οιστρογόνων και προγεστερόνης, πιθανά στην ύπαρξη προεμμηνορυσιακού συνδρόμου. Το σύνδρομο αυτό εξηγεί και την παροδική αύξηση του σωματικού βάρους που παρουσιάζουν μερικές γυναίκες, ενώ συνοδεύεται και από άλλα συμπτώματα (π.χ. διαταραχή του θυμικού, αϋπνία).
* Στην εφηβεία, όπου ο οργανισμός αγοριών και κοριτσιών βρίσκεται αντιμέτωπος με μια ορμονική «καταιγίδα», αλλάζει ολόκληρη η εμφάνιση του δέρματος, ενώ συχνά εμφανίζονται προβλήματα όπως η ακμή και η αυξημένη λιπαρότητα του δέρματος. Στα κορίτσια με ορμονικά προβλήματα όπως το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) μπορεί επίσης να εμφανιστούν παχυσαρκία, υπερτρίχωση και διαταραχή στην έμμηνο ρύση.
* Στις ηλικίες 15-40 ετών, η συχνότερη ορμονική διαταραχή που επηρεάζει την εμφάνιση του δέρματος είναι το PCOS. Το σύνδρομο αυτό οφείλεται σε αυξημένη παραγωγή ανδρογόνων από τις ωοθήκες. Η αντιμετώπισή του συνίσταται σε τοπική φροντίδα του δέρματος (καθάρισμα, χρήση κρεμών για μείωση της λιπαρότητας) και συστηματική (μείωση των ανδρογόνων με φάρμακα). Όταν υπάρχει παχυσαρκία, απαραίτητη είναι και η μείωση του σωματικού βάρους.
Στις ίδιες ηλικίες συχνές είναι και οι δερματικές διαταραχές εξαιτίας παθήσεων του θυρεοειδούς αδένα. Οι παθήσεις αυτές είναι πιο συχνές στις γυναίκες. Τα συμπτώματά τους εξαρτώνται από πιθανή υπερλειτουργία ή υπολειτουργία του θυρεοειδούς και την ηλικία της γυναίκας.
Στον υποθυρεοειδισμό το δέρμα εμφανίζεται τραχύ, οιδηματώδες, αφυδατωμένο, με μία χαρακτηριστική χρώση (πορτοκαλοκίτρινο). Εμφανίζεται επίσης τριχόπτωση που μπορεί να αφορά όλο το σώμα, αλλά συνήθως τα βλέφαρα και την άκρη των φρυδιών. Χαρακτηριστική είναι η γενικευμένη πάχυνση του υποδορίου ιστού του προσώπου.
Μία άλλη σημαντική επίπτωση της υπολειτουργίας του θυρεοειδούς είναι η αύξηση του σωματικού βάρους, η οποία επίσης επηρεάζει την εμφάνιση του δέρματος.
Τα υψηλά επίπεδα ορισμένων ορμονών, εξάλλου, μπορεί σε περίπτωση εγκυμοσύνης να οδηγήσουν σε υπέρχρωση δέρματος ή μέλασμα, ενώ η λήψη αντισυλληπτικών μπορεί να προκαλέσει υπέρχρωση στο δέρμα (καφέ κηλίδες).
Δερματικές διαταραχές μπορεί να παρατηρηθούν και στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, εξαιτίας δυσλειτουργίας της ορμόνης ινσουλίνη. Μπορεί, π.χ., να παρατηρηθούν σκούρος χρωματισμός και πάχυνση του δέρματος στον αυχένα, τις μασχάλες και τη βουβωνική χώρα (μελανίζουσα ακάνθωση), καθώς και κιτρίνισμα των νυχιών και του δέρματος στις παλάμες και στα πέλματα.
* Στην εμμηνόπαυση (ηλικίες άνω των 50 ετών) φθίνει η παραγωγή οιστρογόνων και το δέρμα με τον καιρό γίνεται πιο λεπτό (εξαιτίας της απώλειας ινών κολλαγόνου), πιο ξηρό (εξαιτίας της απώλειας νερού), λιγότερο ελαστικό και με περισσότερες ρυτίδες (εξαιτίας της απώλειας της ελαστίνης). Οι αλλαγές αυτές είναι πιο εμφανείς στο πρόσωπο, διότι η περιοχή αυτή είναι πλουσιότερη σε υποδοχείς οιστρογόνων και περισσότερο εκτεθειμένη στους περιβαλλοντικούς παράγοντες (ειδικά στον ήλιο).
Η μείωση των οιστρογόνων έχει επίσης ως συνέπεια να αλλάζει η ισορροπία οιστρογόνων-ανδρογόνων, με αποτέλεσμα να παρατηρείται συχνά αύξηση της τριχοφυΐας στο πηγούνι και το άνω χείλος και αραίωση της τριχοφυΐας στο εφηβαίο και στο τριχωτό της κεφαλής (σε αυτό παίζει ρόλο και η μείωση των σμηγματογόνων αδένων). Επίσης το δέρμα αλλάζει χρώμα, επειδή μειώνεται η παραγωγή χρωστικών ουσιών. Τέλος, η λέπτυνση του δέρματος το καθιστά πιο ευαίσθητο στις βλάβες από το φως, τη θερμοκρασία, την υγρασία και τους τραυματισμούς.
«Η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων προϋποθέτει την πρόληψη και την θεραπεία των συμπτωμάτων που θα εμφανιστούν. Η γυναίκα πρέπει να φτάσει στην εμμηνόπαυση προστατευμένη, έχοντας αφιερώσει για χρόνια, χρόνο για την φροντίδα της επιδερμίδας της χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες κρέμες, επισκεπτόμενη συχνά την αισθητικό της για πιο εξειδικευμένη φροντίδα και το γιατρό της σε περιπτώσεις προβλημάτων υγείας. Σημαντικότατο ρόλο παίζει επίσης, η σωστή διατροφή από την παιδική ηλικία καθώς και η φυσική άσκηση. Έτσι, η μετάβαση από τη μία ηλικιακή φάση στην άλλη θα γίνει ομαλά, με διατήρηση της ομορφιάς και της υγείας», καταλήγει η Δρ. Ράπτη.
Συμπληρωματικές πληροφορίες
* Η Ενδοκρινολογία είναι μια επιστήμη με βασική ενασχόληση την αποκατάσταση της ορμονικής μας ισορροπίας Οι ενδοκρινείς αδένες είναι ανατομικά μορφώματα που βρίσκονται σε διάφορα μέρη του σώματος, οι οποίοι συνθέτουν τις ορμόνες και τις διοχετεύουν στην κυκλοφορία του σώματος για να φτάσουν στα όργανα στόχους (που είναι σχεδόν όλα τα κύτταρα) όπου και εκδηλώνεται η βιολογική τους δράση.
* Θυρεοειδής. Πρόκειται για αδένα που βρίσκεται στη βάση του λαιμού. Παράγει ορμόνες που συσχετίζονται με το μεταβολικό μας ρυθμό. Η μειωμένη έκκρισή τους επιβραδύνει το ρυθμό των καύσεων. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία απώλειας βάρους ή ακόμα και την ελαφρά αύξηση.
* Επινεφρίδια. Είναι μικροί αδένες πάνω στα νεφρά. Σε περιπτώσεις υπερλειτουργίας μπορεί να δημιουργηθεί υπερέκκριση κορτιζόνης. Η κορτιζόνη μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του σωματικού βάρους, όμως σε τέτοιες περιπτώσεις η αύξηση –που κυρίως αφορά τον κορμό- συνοδεύεται και από πολλά άλλα συμπτώματα, όπως αύξηση τριχοφυΐας, λέπτυνση δέρματος, «κόκκινες ραγάδες», υπέρταση κ.λ.π.
* Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Είναι γνωστό στις περισσότερες γυναίκες μετά την εφηβεία. Τα συμπτώματα που εμφανίζονται οφείλονται στην ελαφρά αύξηση παραγωγής των ανδρογόνων από τις ωοθήκες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την έντονη τριχοφυΐα σε περιοχές ορμονοεξαρτώμενες (μουστάκι, παρειές), λιπαρότητα στο δέρμα, ακμή, διαταραχή στην περίοδο. Συχνά συνοδεύεται από αντίσταση στην ινσουλίνη (ορμόνη που παράγεται στο πάγκρεας). Η ινσουλίνη από μόνη της έχει «αυξητική δράση».